Сложенките во старо/црковнословенската лексикографија (врз примери од „Речникот на црковнословенскиот јазик од макдонска редакција“)

Макариjоска Л. Сложенките во старо/црковнословенската лексикографија (врз примери од „Речникот на црковнословенскиот јазик од макдонска редакција“) СИЛЛ, Вып. 3. 2020 , 121–142
Аннотация

Анализата на сложенките во црковнословенската лексикографија покрај нивната документираност, ги потврдува нивните структурни особености, зборообразувачките тенденции, соодносот со грчките паралели, синонимните односи, застапеноста во текстовите со различна хронолошка, територијална и жанровска припадност, како и совпаѓањата и разликите пројавени во различни редакции на црковнословенскиот јазик.
Од аспект на зборообразувачката варијантност се изделуваат сложенките образувани со различни префикси и суфикси. Од аспект на преведувачката постапка, се изделуваат сложенки што се формално зависни од грчките модели (калки), образувања по аналогија на грчките зборообразувачки модели со помош на соодветни домашни компоненти како еден од основните начини за именување апстрактни поими. Ретките или сложенките со единечна или ограничена употреба, претставуваат значаен дел од црковнословенскиот лексички фонд, веројатно имале и поширока употреба во старо/црковнословенскиот период, иако лексикографски се документирани само во еден речник или се карактеристични за одделна редакција на црковнословенскиот јазик.
Литература
  • Бицевска, К. Лексички и зборообразувачки синоними кај сложенките во старословенскиот јазик (на материјалот на евангелските текстови) // Maкедонски јазик XXXI, 1980, С. 175–195.
  • Вялкина, Л. В. Греческие параллели сложных слов в древнерусском языке XI−XIV вв. // Лексикология и словообразование древнерусского языка, Москва 1966, С. 154–188.
  • Вялкина, Л. В. Словообразовательная структура сложных слов в древнерусском языке XI−XIV вв. // Вопросы словообразования и лексикологии древнерусского языка, Москва 1974, С. 156−195.
  • Десподова, В. Зборови со ретка употреба во македонските библиски ракописи // Климент Охридски и улогата на Охридската книжевна школа во развитокот на словенската просвета, Скопје: МАНУ 1989, С. 53–61.
  • Ефимова, В. С. О старославянском калькировании как специфическом способе словообразования // Byzantinoslavica. T. LXV, 2, Praha, 2007, S. 117–128.
  • Клименко, Л.П. Лексика с корнем благ- и композиты с компонентом благо- в старославянском языке X−XI вв. // Вестн. Нижегор. университета им. Н.И. Лобачевского. Сер. Филология. Вып.1 (3). Изд-во ННГУ, Н. Новгород 2001, С. 22−30.
  • Макаријоска, Л. Девербативните именки во македонските црковнословенски ракописи од XII–XVI век, Посебни изданија, кн. 32, Скопје: Институт за македонски јазик „Крсте Ми- сирков“, 2002.
  • Макаријоска, Л. Студии од историското зборообразување, Посебни изданија, кн. 67, Скопје: Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“, 2009.
  • Макаријоска, Л. Сложенките со компонента благо- и добро- во црковнословенската лексикографија // «И.И. Срезневский и русское историческое языкознание: опыт и перспективы. К 205-летию со дня рождения И.И. Срезневского: сборник статей Международной научно-практической конференции, 21–23 сентября 2017 г., отв. ред. Е.П. Осипова, Рязaн. гос. универ-т им. С.А. Есенина, Рязань 2017, С. 167–174.
  • Макаријоска, Л. Влогот на химнографската лексика во Речникот на црковнословенскиот јазик од македонска редакција / The contribution of the hymnographical lexis to the Dictionary of the Macedonian Recension of Church Slavonic // Filologija, 68, 2017, С. 97– 115.
  • Миовски, М. Лексиката на македонските паримејници наспрема старословенскиот лексички фонд // Реферати на македонските слависти на XII Меѓународен славистички конгрес во Краков, (ур. Б. Видоески и др.), Прилози на ОЛЛН, XXII/1−2, Скопје: МАНУ, 1997, С. 123–132.
  • Мострова, Т. Сложни съществителни име със суфикс -тель в паметници от XIV век // Българ- ски език, XLIII/XLIV (1993/1994), кн. 4, 1994, С. 302−310.
  • Мострова, Т. Сложни думи в преводи от XIV век // Преводите през XIV столетие на Балканите, София 2004, С. 397–412.
  • Низаметдинова, Н. Н. Сложные слова в русском языке XIV–XVII вв.: Словообразовательная структура, семантика, морфемика // Министерство образования Московской области, ИИУ Московский государственный университет, Москва 2013.
  • Низаметдинова, Н. Х. К проблеме происхождения словообразовательных моделей сложных слов в древнерусском языке // Русский язык: История и современность, Москва 1996, С. 39–50.
  • Поп-Атанасова, С. Лексиката на македонската црковна поезија, Скопје: Менора 2002.
  • Поп-Атанасова, С. Од лексиката во поетските дела на Климент Охридски // Македонски јазик, LIV, 2004, С. 81–90.
  • Рибарова, З. За Речникот на македонските црковнословенски текстови // Предавања на XXX меѓународен семинар за македонски јазик, литература и култура, Скопје: Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, 1998, С. 57–64.
  • Рибарова, З. Осврт врз Речникот на црковнословенскиот јазик од македонска редакција (По повод завршувањето на првиот том) // Класика – Балканистика – Палеославистика. Научен собир по повод 85-годишнинатата од раѓањето и 60 години научна работа на акад. Петар Хр. Илиевски, Скопје: МАНУ 2007, С. 161−168.
  • Рибарова, З. Принципи на палеословенистичка лексикографија и Речникот на црковнословенскиот јазик од македонска редакција // XXXIII научна конференција на XXXIX меѓународен семинар за македонски јазик, литература и култура, Скопје: Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, 2007, С. 189−194.
  • Христова, К. 2018: Редки сложни думи в шест слова за блага вест в Рилските сборници на Владислав Граматик и Мардарий Рилски. Речник-индекс // Филологически форум, Издание на Факултета по славянски филологии, Год. IV (2018), бр. 2 (8), 2018, С. 55−70.
  • Цейтлин, Р. М. Лексика старословянского языка, Опыт анализа мотивированных слов по данным древнеболгарских рукописей X−XI вв, Москва 1977.
  • Цейтлин, Р. М. Лексика древнеболгарских рукописей X−XI вв, София: Изд-во Болгарской академии наук, 1986.
  • Чернышева, М. И. Семантика словообразовательных моделей с начальными благо- и бого- (новые данные) // Славянское языкознание. XIV Международный съезд славистов.
  • Охрид, 10−16 сент. 2008 г. Доклады российской делегации. Москва 2008, С. 540−553.
  • Чернышева, М. И. Именования Богородицы в древней славяно-русской письменности, Славянское и балканское языкознание: Палеославистика. Москва: Институт славяноведения РАН, 2017, C. 283−304.
  • Чернышева, М. И. Традиционные и новые аспекты изучения роли греческого языка на раннем этапе становления лексики письменного русского языка // Славянская историческая лексикология и лексикография. Вып. 1. СПб.: Институт лингвистических исследований РАН, 2018, С. 13–33.
  • Molnár, N. The Calques of Greek Origin in the Most Ancient Old Slavic Gospel Texts, Budapest 1985.
  • Nazor, A. Hrvatskoglagoljski izvori u Miklošičevu Lexiconu palaeoslovenico-graeco-latinum // Miklošičev zbornik, Mednarodni simpozij v Ljubljani, ur. Jože Toporišič i dr., SАZU, Univerza v Ljubljani, Obdobja, 13, Ljubljana 1992, S. 13–19.
  • Reinhart, J. Rijetke riječi u Riječniku crkvenoslavenskoga jezika hrvatske redakcije // Filologija 68, 2017, S. 157–169.
  • Ribarova, Z. Srovnávací index k slovníkům zpracovávaným v rámci Komise pro církevněslovanské slovníky // Církevněslovanská lexikografie 2006. SÚ AV ČR, Praha 2008, S. 85−105.
  • Sudec, S. Imenske složenice u hrvatskom i makedonskom crkvenoslavenskom jeziku // Осми научен собир на млади македонисти, Конференција во чест на проф. Л. Минова- Ѓуркова, Скопје: Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, Филолошки факултет „Блаже Конески“, 2016, C. 323–337.
  • Schumann, K. Die griechischen Lehnbildungen und Lehnbedeutungen im Altbulgarischen, Berlin 1958.
  • Večerka, R. The Influence of Greek on Old Church Slavonic // Byzantinoslavica LVIII (1997) 2, Prague 1997, P. 363–386.
Сокращения
Извори
  • ИРМБР – Индекс кон Речникот на македoнските библиски ракописи // Македонистика 4/1985, ред. В. Деспосова, З. Рибарова, Скопје 1985.
  • КРЦЈМР – Картотека на „Речникот на црковнословенскиот јазик од македонска редакција“ (Скопје, Одделение за историја на македонскиот јазик, Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“) РГЦСЛП – Речник на грчкоцрковнословенските лексички паралели, ред. М. Аргировски, Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“, Скопје 2003.
  • РЦЕ – Бoнчев А. Речник на църковнославянския език, т. I (2002), т. II (2012), НБ “Св. св. Кирил и Методий“, София 2002–2012.
  • РЦЈМР – Речник на црковнословенскиот јазик од македонска редакција, т. I, Вовед, а-б, гл. ур. З. Рибарова, ред. Л. Макаријоска, З. Рибарова, Р. Угринова-Скаловска), св. 8–13 т. II, Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“, Скопје 2006–2018.
  • СДРЯ – Словарь древнерусского языка (XI–XIV вв.) / Рос. акад. наук, Ин-т рус. языка им. В.В. Виноградова. Т. 1–12. М., 1988–2019 (издание продолжается).
  • СИРКЦСР – Споредбен индекс кон речниците обработувани во рамките на Комисијата за црковнословенски речници при МКС“, I, а−з (2015) II и−о (2018) ред. Зденка Рибарова, МАНУ, Скопје 2015, 2018. http://ical.manu.edu.mk/books/Sporedben%20indeksMANU.pdf; http://ical.manu.edu.mk/images/pub/Sporedben_indeksMANU-II.pdf
  • Срезневский — Срезневский И.И. Материалы для Словаря древнерусского языка по письменным памятникам: [в 3 т.] / Изд. ОРЯС. СПб.: Тип. Имп. Акад. наук, 1893–1903.
  • СРЈ – Српскословенски речник јеванђеља.
  • СРР – Оглед српског редакциског речника.
  • СС – Старославянский словарь (по рукописям X−XI веков) / Под ред. Р.М. Цейтлин, Р. Вечерки, Э. Благовой, М.: Русский язык, 1994. 842 с.
  • ISS – Ribarova Z. Indexy k staroslovìnskému slovníku, (red. Bláhová E.), Praha 2003.
  • Mikl – Miklosich F. Lexicon palaeoslovenico-graeco-latinum emendatum auctum, 1862−1865, repr. Wiena 1963.
  • RCJHR I – Rječnik crkvenoslavenskoga jezika hrvatske redakcije. I. svezak. (gl. ur. Biserka Grabar, Zoe Hauptová i František Vaclav Mareš). Staroslavenski institut, Zagreb 2000.
  • RCJHR II – Rječnik crkvenoslavenskoga jezika hrvatske redakcije. II. svezak. (gl. ur. Zoe Hauptová i Zdenka Ribarova), Staroslavenski institut, Zagreb 2015.
  • SJS – Slovnik jazyka staroslovĕnského (hl. red. J. Kurz, Z. Hauptová), t. I–IV. Nakladetelstvi Československé Akademie Vĕd – Akademie Věd České Republiki, Praha 1958–1997.
Ключевые слова

церковнославянский язык

историческая лексикография

лексика

словообразование

калькирование

композиты

синонимы

PDF